Nexus

In een boekhandel met de mooie naam La Condition Humaine in Avignon bleek ook een kast Engelstalige boeken te zijn. Hoewel het niveau van mijn Frans niet tegenviel, besloot ik toch voor Engels te gaan. Het aanbod in het buitenland is dan vaak beperkt tot typische titels. Klassiekers en actuele bestsellers.

In een recente opinie kwam ik een goede typering tegen:

Natuurlijk herverpakt Bregman in zijn boeken graag bestaande ideeën alsof ze van hemzelf zijn, maar hij schrijft nu eenmaal airport-books; makkelijk te behappen non-fictie voor een breed publiek, boeken die je nog even snel koopt bij de AKO op Schiphol.

In Frankrijk trof ik geen Bregman, maar wel het laatste boek van Yuvel Noah Harari. Deze historicus ligt de laatste decennia ook op stapeltjes in de winkel. In mijn kast staat Home Deus nog steeds ongelezen, nadat ik afgeknapt was op de inleiding vol kort-door-de-bocht statements, maar recent kreeg ik de tip dat ik zijn nieuwe titel Nexus interessant zou vinden.

Op Franse terrassen en in de bus las ik dus grote delen van het boek.

Waar gaat het over?

Precies formulerend gaat Harari van start, met gestructureerd benoemen wat informatie is; hoe de geschiedenis uiteen valt in een geschiedenis van verhalen, en een geschiedenis van documenten. Verhalen regeren de wereld. Mensen zijn in staat aan de hand van verhalen allerlei verbindingen te leggen. Tegelijkertijd kennen ze hun beperkingen; daarom was de uitvinding van het kleitablet als eerste document om zakelijke afspraken vast te leggen zo’n doorbraak. Dat veranderde ook de samenleving: niet alleen maken wij mensen documenten, documenten beinvloeden ook hoe wij ons als mensen gedragen.

Documenten zijn niet feilloos; sterker nog, ze brengen allelei interpretatieproblemen met zich mee. Harari vertelt een mooi verhaal over het ontstaan van de Joodse en Christelijke heilige boeken, waar meer toeval een rol speelt dan de onaantastbare boeken claimen.

Met informatie als invalshoek kijken we dan ook naar het onderscheid tussen democratie en autocratie. Welke rol speelt informatie in deze systemen? In de autocratie vloeit alle informatie naar het centrum toe, maar heeft het centrum ook weer veel moeite die te verwerken. Ook hier: theorie aangevuld met allerlei voorbeelden uit de geschiedenis.

We zijn zo’n 200 pagina’s in het boek als computers eindelijk om de hoek komen kijken. En dan vooral algoritmes die zelflerend zijn, en op basis van opgegeven doelen optimaliseren. Er komen veel voorbeelden langs, zoals dat algoritmes vooral sturen op ‘ophef’ en ‘boosheid’ om zo meer betrokkenheid bij hun platform te genereren. Dat is niet per sé fout, maar er zijn genoeg voorbeelden dat het wel fout gaat en mensenlevens kost. Aanvullend: welk achterliggend doel streven algoritmes eigenlijk na?

Vervolgens kijken we naar de mogelijke impact van AI / algoritmes op democratie en autocratie. In beide gevallen ziet het er lastig uit – gaat AI de wereld niet overnemen? Harari is op dit vlak geen optimist, maar een waarschuwer, die oproept om zeer alert te zijn op ontwikkelingen.

Wat vind ik er van?

Nexus is inderdaad een airport-book: behoorlijk goed te behappen non-fictie die samengesteld is uit allerlei bronnen. Dat is geen schande: er zit een goed notenapparaat in en het samenstellen uit allerlei bronnen zorgt er juist voor dat je ook nieuwe ideeen op doet. Harari kan zeker goed schrijven en serveert zijn verhalen in behapbare brokken, en neemt de tijd om complexere begrippen goed uit te leggen.

Het fundamenteel denken over informatie, documenten en verhalen is interessant. Her en der staan ook bijzinnen als ‘… zoals ik in mijn vorige boek uitgebreid heb opgeschreven…’, dus ik heb ook de indruk dat dit de kern van zijn gedachtegoed is, en dat AI er aan toegevoegd is.

Z’n statements zijn soms kort door de bocht, maar het maakt wel nieuwsgierig om door te lezen en meer uit te zoeken. En de keerzijde van die medailles is dat sommige statements dan weer heerlijke oneliners zijn.

Voor de volgers van big tech / AI is het echt niet allemaal vernieuwend wat hij schrijft, maar het is wel een poging er één samenhangend verhaal van te maken. Dat maakt het einde ook wat onbevredigdend: hij moet als auteur schakelen van de beschrijvende, terugblikkende stijl van de historicus naar speculatie over de toekomst. Vrij abrupt komen we tot de conclusie dat ‘we’ kritisch moeten zijn over de ontwikkeling van AI.